ملا دولت گیلدی “فدائی”نینگ حیاتی (گینگیشلدیلمیش گورنیشی)

یازوچی: ستار رافت یاوز

آرژانتاینلی بؤیؤک و استعدادلی یازار، خورخه لؤیس بورخس، “اطلس” کتابیندا شویله یازیور:
“هممه زاد آجینی، دوزلِینی، أگرینی، دوغرینی، رُستم کمانینگ رنگلرینی و الف-ب نینگ یگیرمیدن کوپ بولان حرفینی کشف اتمک بیلن باشلار؛ اونینگ ایزیندن سونگ، نوبت یوزلره (چهره)، نقشه لارا، حیوانلارا و ییلدیزلارا گیلر، اینگ سونگیندا انسان یا شک بیلن دولار یا دا ایمان بیلن. بولارینگ اوستینه، انسانینگ بیر هم اَولدن قانچه بیلیمسیز (جاهل) بولدیغی نتیجه سینه بارماسی هم غاچینیلمازدیر.”
ملا دولت گیلدی “فدائی”، اصلیندا بورخسینگ بحث ادن انسانلاریندان بیریسی. اَول بیلن آجینی، دوغرینی و حرف لاری کشف ادیپ باشلاپ؛ سونگ هم یوزلری، فرقلی جغرافیالاری و طبیعتی تانَییْپ، یؤرَگی ایمان بیلن دولان انسالاردان. عینی زمانده ممکن هم انسان اوغلینینگ هیچ بیر زمان، بیلیمینگ سونگینا یتیشیپ بیلمجگینینگ امکانسیز بولدیغینی آنگلادیغی اوچون “بیلیم” و “سواد” کلمه لرینینگ اوستینده کوپ تاکید ادن انسانلاردان بیریسی…

آتاسینینگ آدی جان گیلدی بولان، دولت گیلدی بول جهانه گوزلرینی علم دوست و آیدین بیر عایله ده آچیور. اوْل “فدائی” تخلصینی عمرینینگ اِیلریکی ییللاریندا آلان بولسا هم، من بول یازیمدا اَولدن آخره چه “فدائی” تخلصینی استفاده اتمانینی ترجیح اتدیم…

۱۲۷۹ هجری (۱۹۰۰ میلادی) ییلیندا بخارا امیرلیگینه باغلی بولان «بوردالق» دا دنیا گیلن ملا دولت گیلدی فدائیه، ترکمن دیلینینگ «سعدی» سی دیمک کوپ هم یانگلیش بولماز. اوقوسینه و ملا-مدرسه تعلیمینه ۱۰-۱۵ یاشلارینا چینلی دوام ادن فدائی، ترکمنلرینگ آرساری بویینا منسوب بولیور. اونینگ، مکتب و مدرسه تعلیم لرینه نامه اوچون دوام اتمدیگی بللی بولمسه هم؛ ۱۵-۲۰ یاشلاری آراسیندا تجارت بولان مشغول بولدیغی اوز آیتدیغی شعرلریندن آشکار بیر شکلده معلوم بولیور…

یوقاریدا، “بورخس”ینگ یازیسینینگ ایچینده گچن بیلگیلردن یوله چیقیپ، آیدانیمیز یانی؛ “فدائی” ۳۰ یاشلاریندان سونگ، جهانه گوزینی آچدیغی جغرافیالاردان گوچ ادیپ، فاریاب ولایتینینگ «اندخوی» ولسواللیغینا گیلمک مجبوریتینده غالیور. اما اوْل دَورانینگ شرطلرینینگ کوپ آسان بولمادیغی اوچون، «اندخوی»دن شبرغان، شبرغاندن «آقچه» و «آقچه» دن هم “هژده نهر” دِییلیپ یاد بولیون قشلاقه گیتمانه و حیاتی اوْل یرلرده تجربه اتمه تصمیمینی آلیور. آدی گچن منطقه لاردا کوپ یادلیق و بیگانه لیق چکن “فدائی” ۱۰ ییل سونگ، عسکرلیک وظیفه سینی تماملاپ، یانگدان پس «اندخوی»ه گوچ اتمانینی معقول گوریور…

هیچ بیر یرینگ، جهانه گوزینی آچدیغی یر یانی بولماجاغینی بیلسه هم، “فدائی” موندان سونگ عمرینینگ آخرینه چینلی «اندخوی» ولسواللیغیندا مسکن گزین بولیور. انه سی و عیالینی «هژده نهر»ده توپراغا تابشیران “فدائی” دان، بیر اوغول و بیر غیز هم اندخوی توپراقلاریندا یادگار غالیور. خلاصه هر بیر نورمال انسانینگ یاشاپ بیلمَجگی بیر حیاتی یاشان “فدائی”، ۱۳۵۱ هجری (۱۹۷۲ میلادی) ییلیندا ۷۲ یاشیندا دنیادان گوچ اتیور و ایزیندا بولسه بیر اوغول و بیر غیزینگ یانیندا؛ اوز ملتینه ده، دنیانینگ آخرینه چه اوقیمالاری اوچون سانسیز شعرلار غوییپ گیتیور…

“فدائی”دان میراث غالان ۳۱۰ صفحه لیق، «اثرلر توپلامی – ملا دولت فدائی کلیاتی»نی اوقیدیقدن سونگ انسان شول نتیجه باریور که “فدائی” شعرلرینده، شول ۴ مهم موضوعا کوپ اهمیت و ارزش بریپدیر:
۱-بیلیم، علم و عرفان،
۲-سویگی، عشق و عاشقلیق،
۳-غریبلیق، عدالتسیزلیق و نامردلیک،
۴-دوستلیق، برابرلیق و انسانلیق.

بیر باشقه طرفدن، “وینگنشتاین”ینگ هم شویله، کوپ مهم بیر جمله سی بار:
«دیلیمینگ حدودی، دنیامینگ حدودی دیر!»، واقعیتدن هم شول جمله دن یوله چیقجاق بولساق؛ فدائی نینگ کتابی و شعرلری، اونینگ دنیاسینینگ حدودینینگ قانچه هم گینگ بولدیغینی گورکزیور. منینگ اوز شخصی نظریمه گورا «فدائی»؛ افغانستانینگ ایچیندا یاشان اینگ بویوک، اینگ استعدادلی و بی نظیر شاعر لارینگ بیری دیر. بول بویوک شاعریمیزینگ یاتان یری یاختی و همیشه نورلار همراهی بولسین…

«فدائی»دان و اونینگ کلیاتیندان سایلانان شعر لر:
«غالان عمری یارینگ یولینه غربان
أتـــسم تــاپــیـــلارمی بو درده درمان
ها غــضب ها رحــــم نأ حیلی فرمان
یاردان یتسه دورمان بارمالی بولدیم»
————————————
«علملی ایل غُوللیق اتمز، بی علم دان زحمت گیتمز
عاقل اولان بیکار یاتماز، آزادلیق آلـــــسین ایلیمیز»
————————————
«نادان دوستدان دانا دشمن یاغـــشی راق
نـاجنس نادانـلاردان اوزیـنـگ ات ایراق
بیر مجلسه بارسـانگ سوزله گین کمراق
بو سـؤزلریم ســـیزه یادگار اولــســیــن»
————————————
«من غریبی یاقدینگ عشقینگ اودینه
قاچــــــان یتجک من غریبینگ دادینه
باشـــغه عاشقلارینگ دؤشیپ یادینگا
رحمینگ گلیپ یاده سالمادینگ منی»
————————————
نوت ۱: ۹ینجی تصویرداکی شعره کوپ دقت ادینگ. اصلیندا بول شعرینگ شکلی و طرزی «شیر و شکر» یعنی غاریشیق شعر دیِیلن شعرلردن. نورمالدا بیر سطر فارسی و بیر سطر ترکمنی اوقیلماسی لازم، اما اگر ساغ طرفداکی فارسی شعری و سول (چَپ) طرفداکی ترکمنی شعری، آیری آیری اوقیسانگیز هم؛ فرقلی معنی لار آلیپ بیلیورسینگیز! «ملا دولت فدائی کلیاتی» و مخصوصا ملا دولتینگ شونینگ یانی شعرلرینی اوقیپ گوردیگینگیزده، اونینگ استعدادی اوچون اونگینده، سایغیدان تعظیم ادیپ، کلاه چیقارماماق ممکن می؟

نوت ۲: ۴ینجی تصویرداکی یازی، “ملا دولت گیلدی فدائی درسخانه سی”نینگ لوحه سی دیر. بسته افغانستاندا، بویوک شاعریمیزینگ آدیندا فعالیت اتیون بیریجیک بیلیم اویی. اما مونینگ یانیندا بیر هم، «اندخوی»دان شبرغان گیدیلن یولینگ اوستینده، “دولت گیلدی فدائی” آدیندا ترکمنی دیلینده فعالیت ادیپ باشلان، بیر دولتی مکتب-لیسه هم بار. بول مکتبده ایکی-اوچ ییل اول ترکمنی درسلر بار بولسه هم، ترکمن دیلینده درس بریون استادلارینگ سانینینگ آزلیغی بیلن حاضر کادر کمبودلیغی بیلن مجادله ادیلیور. آرزومیز، بول کادر کمبودلیغینینگ اینگ غیسغه زمانده حل بولماسی و حل ادیلمسی اوچون ایشه باشلانماسی یوْنینده…

نوت۳: فدایی نینگ «اثرلر توپلامی – ملا دولت فدایی کلیاتی» کتابی،۲۰۱۶ ییلیندا، ترکیه جمهوریتینینگ تیکا اداره سینینگ شول زمانقی رییسی-کوردیناتوری حرمتلی سلیمان «شاهین» و حرمتلی مصطفی کمال «مخدوم»ینگ یاردیملاری بیلن ۲۰۰۰ دانه چاپ بولیپدیر. اما اونوتماماق لازم که بول شعرلرینگ تصنیف، یازیلماسی (تایپ) و بیر آرا گتیریلمسینده، بنگله دیشینگ سابق ایلچیسی و ترکمنلرینگ باشاریلی دیپلوماتلارینینگ آراسیندا یر آلان حرمتلی استاد عبدالرحیم «اوراز» و حرمتلی عبدالرحمن «صحبت»ینگ هم کتته غاتغیلاری بار. بویله خیرلی علمی و کلتوری فعالیتلر، افغانستاندا اینگ کوپ احتیاج بولان فعالیتلر آراسیندا یر آلیور و ایلریکی زمانلاردا هم یر آلجاقدیر. بول سبب بیلن، آدی گچن هممه شخصیتلریمیزه، بول یازی آرقه لی سونگسیز سایغی و حرمت و شکرانلاریمی گوندرمانینگ یانیندا، مونینگ یانی فعالیتلرینگ و نشریاتینگ گون به گون زیاده بولماسینی آرزو اتیورین…
————————————
سُوْراغ: ملا دولت گیلدی «فدائی» و اونینگ دوستلارینینگ طرفیندان، ترکمن لرینگ علم-بیلیم، حق-حقوق و آسایش-رفاهی اوچون غورولان « ۷ی لر جمعیتی» باره سیندا معلوماتینگیز بار می؟ بار بولسه بول جمعیت قایسی ییللاردا و کیملر طرفیندان غورولیور؟ و اینگ مهمی بول جمعیت کیم طرفیندان، قایسی ییللاردا یوق ادیلیور؟