Göktürklerin Torunları: Unutulmuş Türk Atalar

Günümüzde yaşayan Göktürklerin torunlarıyla ilgili yazı dizimizin ilk bölümününde Türk isminin anlamı ve Göktürklerin yaşadığı coğrafyalar hakkında bilgiler yer almaktadır. Türk adı, devlet olarak ilk kez 6. Yüzyılın ortalarında kurulan Göktürkler tarafından kullanılmıştır. Göktürkler devrinde Türk adı önce devletin daha sonda da devletin yönetimi altında bulunan çeşitli boyların ortak adı haline gelmiştir. 11. Yüzyıldan başlayarak 14. Yüzyılın sonlarına dek süren göçlerle Türk boyları birbirlerinden ayrılmış ve farklı coğrafyalara yerleşmişlerdir.

Kırgızistan’da yaşayan Göktürkler’in nüfusu 200 binden fazladır. Geçimlerini ise çiftçilik ve hayvancılıkla sağlıyorlar. Tarihi süreç içerisinde yaşatılan Türk kavramının, millet adı olma geleneğinin, Orta Asya’nın bu keşfedilmeyi bekleyen topluluğu tarafından Türk ata olarak sürdürüyor olması bölgenin yakın geçmişi dikkate alındığında ilgi çekici bir konu almıştır. Türk adının tarih boyunca kullanılışı ve anlamı ile ilgili değişik görüşler ortaya atılmıştır. Bilim aleminin genel kabulünü gören görüş ise Çin kaynaklarının Göktürkler çağına yaklaştıkça Tiele kavramının Türk kavramıyla aynı olduğuydu. Çince Tiele sözünün Türk kavramı olduğu noktasında, bütün Japon kaynakları birleşmişlerdir. Birincisi bu kavram zamanla aynı soydan olan toplulukların siyasi adına dönüşmüş, geniş ve sürekli bir kullanım sahası bulmuştur. Bilim aleminin ilgilendiği bir başka konu da Türk kavramının anlamı olmuştur. Köktürkler döneminde bu adın millet adı olarak mı yoksa devlet adı olarak mı kullanıldığı pek anlaşılamıyordu.

Uygurlar döneminde ise Türk kavramı çoğu zaman “erk” karşılığı kullanılmıştır. Uygurlar döneminde ikinci bir kullanım biçimi ise “güç” anlamı vermekteydi. Kaşgarlı Mahmut döneminde de “güç” anlamında kullanım devam etmiştir. İkincisi çağımızın Türklüğe ve Türkoloji bilimline hediyesi olan bu topluluğun resmi dildeki adı Türk ata’dır. Bu ad bahsi geçen topluluğa kendileri dışındaki topluluklar tarafından verilmiş bir ad olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk adını kullanan ve kendilerine Göktürklerin torunları olarak ifade eden bu topluluğun bir bölümü Kırgızistan’da Oş İlinin Özgön İlçesine bağlı Boston, Ayuu, Kayrat, Özgörüş, Dönbulak, Töölös, Akkorgan köylerinde, diğer bir bölümü ise Özgön bölgesinin dışında Madı, Aktaş, Blagovesenko, Kızılbayrak, Kızıl, Yangidıykan, Türkabad, Suzak gibi yerleşim yerlerinde yaşamaktadırlar.

Kırgızistan’dan başka Özbekistan ve Doğu Türkistan’da da söz konusu Türklerin yaşadığı bilinmektedir. Kırgızistan’da yaşayan Göktürkler Sovyetlerin dağılımıyla birlikte, 1994 yılında, anadillerini, tarihlerini, kültürlerini yaşatma amacıyla “Türk Ata Derneği” adı altında örgütlenmeye başlamışlardır. Dernek yetkililerin verdiği bilgiye göre Kırgızistan’da 200 binden fazla Göktürk yaşamakta ve bunların yaklaşık 50 bininin nüfus kayıt bilgilerinde Türk olarak yazmakta, geriye kalanlarının da nüfus kayıtlarında da Türk yazması için Kırgızistan resmi makamlarına müracaatları bulunmaktadır. Özgön Bölgesi Özgön Bölgesi Kırgızistan’ın güneyinde bulunan Oş İline bağlı tarihi bir ilçedir. Tanrı Dağlarının güneybatısında ve Fergana havzasının kuzeyinde bulunan Oş ve Özgön yöresi tarih boyunca Türklere yurt olmuş bir coğrafyadır. Bu bölgede zaman içinde Hunlar, Göktürkler, Uygurlar, Karluklar ve Kıpçaklar yaşamış, Karahanlılar döneminde Türk kültür ve medeniyetinin yükselen coğrafyalarından biri olmuştur.

Özgön Rayonu ve bağlı köyler günümüzde aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir. Merkezi: Özgön şehri Köy idareleri: Akcar, Altınbulak, Başdöbö, Dönbulak, Cazı, Calpaktaş, Cılandı, Çanget, İyrisuu, Karataş, Karool, Köldük, Kurşab, Kızıloktyabr, Kızıltoo, Mırzake, Salamalik, Törtköl, Zerger. Köy-kışlıklarının isimleri ve bağlı oldukları köy idareleri: Akcar köy idaresi: Akcar, Bolşevik, Semizköl. Altınbulak köy idaresi: Altınbulak, Karabatkak, Sasıkbulak, Taşbaşat, Çeçebay. Başdöbö köy idaresi: Aygılcal, Canıcol, Keneş, Koşkorgon, Kızılkırman. Dönbulak köy idaresi: Babaşuulu, Bakmal, Böksöcol, Dönbulak, Canabat, Karadarıya, Miçurin, Özgörüş, Töölös, Çımbay. Cazı köy idaresi: Cazı, Ceerençi, Karadıykan, Kızıldıykan. Calpaktaş köy idaresi: Akterek, Karl Marks, Kirov, Kurbutaş, Kısıkalma, Tüzbel, Üçkaptal. Cılandı köy idaresi: Cazı, Cılandı, Kalta, Kransnıy Mayak, Progress. Çanget köy idaresi: Östürüü, Çanget. İyrisuu köy idaresi: Akterek, Cangaktı, Ciyde,Karakolot, Korsetti, Kırgızistan, Orkazgan.

Karataş köy idaresi: İyrek, Korgon, Ünkür, Elçibek. Karool köy idaresi: Canşoro, Karool, Mırzarık, Ortalık, Şeralı. Köldük köy idaresi: Çalköydö, Şamalterek. Kurşab köy idaresi: Kurşab, Şagım, Erdik. Kızıloktyabr köy idaresi: Alga, Beşabışka, Güzar, Koçkorata, Kreml, Kurşab, Kızıloktyabr, Kızılsenir, Eski, Pokrovka. Kızıltoo köy idaresi: Akkıya, Donuztoo, Karçabek, Kızıltoo, Erkintoo. Mırzake köy idaresi: Adır, Babır, Kandaba, Mırzake. Salamalik köy idaresi: Akterek, Araköl, Koşeter, Kızılbayrak, kızılçarba, onbeşcaş. Salamalik Törtköl köy idaresi: Anakızıl, Boston, Kıymıl, Makarenko, Şorobaşat. Zerger köy idaresi: Ayuu, Canayıl, Zerger, Kayrat, Kuturgan, Niçkesay, Toktogul, Tosoy. Kırgızistan’daki Göktürkler Bu bölgedeki Türkler hakkında fazla araştırma yapılmamıştır. İlk araştırmalar Ruslara aittir. V.N. Karmışeva, Özbekistan yaşayan Türk grubunun etnografyasını incelediği eserinde, Türk adlı topluluk hakkında bilgiler verirken Özgön yöresi Türkleri’ni ayrı bir grup olarak ele almıştır. (Karmışeva, 1960-13). M.F. Gavrilov, 1928 yılı kayıtlarına göre, yöredeki Türklerin Ura Tepe bölgesi ile Fergana bölgesinde yaşadıklarını belirtmektedir. M.F. Gavrilov, Tacikistan’ın Ura Tepe bölgesinde 1500, Fergana bölgesinde 1924 yılı itibariyle 24 bin 279 kişi olduklarını tespit etmiştir.

1920’li yıllarda Türklerin büyük çoğunluğunun Anciyan bölgesi Merhamat İlçesinde ve Kızgızistan’ın Oş bölgesinde Aravan İlçesinde yaşadıklarını tespit etmiştir (Garvilov, 210-211). 20. Yüzyılın başlarında Tacikistan’ın güneyindeki Yahsu ve Kızılsu bölgelerinde yaşayan Türklerin ise dillerini unuttukları ve artık Tacikçe konuştuklarını ifade etmektedir.“1924 yılında Hanaka Derya denilen bölgede yaşayan Türklerin Musabazar adlı boy olduğu, Surhan Derya kısmında yaşayanların ise Barlaslar olduğu ve kendilerine Türk dedikleri tespit edilmiştir” (Selçuk, 2005-4) Günümüzde kendilerine Türk diyen köylerde yaşayan halkın çoğunluğunun Barlas uruğuna mensup olduğu görülmektedir. Özgön bölgesi Türkleri, Ura Tepe’den geldiklerini söylemektedirler. M.F. Gavrilov, 1928 yılında Ura Tepe bölgesinde, Hacıbay, Mullaniyaz, Holmat ve Lolaki adlı uruklara bölünmüş on ayrı Türk yerleşim yeri belirlenmiştir. Y.R. Vinnikov da Fergana bölgesi Türklerinin Ura Tepe’den bu bölgeye göçtükleri görüşündedir.

Yerel Türk efsanelerinden yola çıkan vinnikov bu göçü 18. Yüzyıla dayandırmakta ve Barlas ve Kaltatay boy adları dolayısıyla da Semerkant bölgesi Türkleriyle bölge Türkleri arasında bir ilgi kurmaktadır. (Vinnikov,174)İ.İ. Umnyakov, Türk adının bütün Türk soylu boy ve urukların ortak üst adı olmakla birlikte, bölgede Türk adının sadece bir boyun adı olduğunu ve sadece o boyu temsil ettiğini belirtmektedir. Muhtemelen, Göktürkler döneminde ve onlardan önce Türk adını taşıyan bir Türk boyu vardı. Göktürk hanedanı bu boya mensup olduğu için devletin adında Türk adı kullanıldı. Daha sonra bu ad genel ve ortak bir ad durumuna geldiği ve bir boya ait özel bir ad olmaktan çıktığı için kaynaklarda bu özelliği ile fazlaca yer almamıştır.

Kırgızistan, Özbekistan ve doğu Türkistan’ın çeşitli bölgelerinde bugün Türk adını kullanan topluluk işte bu boya mensuptur. Özgön İlçesinin Boston, Ayuu, Kayrat, Özgörüş, Dönbulak, Töölös, Akkorgan köylerinde yaşayan ve kendilerine Türk diyen topluluk da Göktürk hanedanın içinden çıktığı Türk boyuna mensup olan ancak dil ve kültür bakımından, Kırgız ve Özbek Türklerinden farklı olmayan, kendilerine ait küçük boy-uruk adlandırmalarının yanında ortak ve genel “Türk” adını da kullanan bir Türk topluluğudur. Nitekim onlar halen kendilerini Göktürklerin torunu olarak ifade etmektedirler. Kırgızistan Cumhuriyeti’ne göre Göktürklerin nüfus dağılımı1- Kırgızistan’ın kuzeyinde 12 bin2- Calalabad Bölgesinde 80 bine yakın3- Batken Bölgesinde 30 bin4- Aravan İlinde 50 bin5- Özgön İlinde 20 bin6- Karasu ilinde ise yaklaşık 10 bin Göktürk yaşamaktadır.